Адам ғұмыры – сан тарау жолдардан тұратын шежіре. Кейбір тағдырлар бар, олар жеке бір әулеттің ғана емес, бүтін бір дәуірдің айнасындай көрінеді. Сол тағдырлардың бірі – еңбекпен өрілген, мейіріммен көмкерілген, ұрпаққа өнеге болып қалған Ахметова Айсараның өмір жолы. Қайсарлығы мен табандылығы, аналық мейірімі мен адамдық парасаты оны елінің ардақтысына айналдырды. Бүгінде сексенге таяған абыз ананың әрбір белесі – өткеннің тарихын, бүгіннің бағасын, ертеңнің аманатын арқалап тұрғандай.
Айсара апаның өмір жыры алыстағы Қытай Халық Республикасының Мұңғылкүре өңірінде басталды. Бұл өңір – ұшы-қиыры жоқ кең жазиралы даласы мен қарасаң көз тоймайтын қоңыр таулары бар, табиғаты қатаң да көркем мекен. Мұнда желі қоңыр ескен сайын дала күбірлегендей, арғы-бергі тарихтың сыбырын жеткізгендей әсер қалдырады. Сол кеңістікте Ахметова Айсараның кіндік қаны тамып, балалық қиялы алғаш қанат қаққан еді.
Ахметова Айсараның ата-бабасы ежелден көшпелі тіршіліктің қазанында қайнаған, салт-дәстүрге берік, бірлігі бекем, түтіні түзу жанұя болатын. Ата-анасының өмір салты қарапайым болғанымен, рухы асқақ, болмысында бабадан қалған мінез бен өрлік жататын. Әңгіме арасында атасы өткеннің тарихын шертіп, ел мен жердің қадірін, туған топырақтың қасиетін жастың санасына сіңіретін. Анасы әдет-ғұрыпқа бай, ибалылықты ту еткен, шаңырақтың ырысы мен берекесін ұйыстырып отырған абыз ана еді.
Алайда тағдыр сол кездегі миллиондаған қазақ отбасы секілді Айсараның әулетін де сынады. Жырақтағы Мұңғылкүре даласында өсіп-өнгенімен, атамекенге деген сағыныш олардың жанын әлдеқашан шарпып тұрған. Алыстағы туған жер – түп тамыры, баба қаны тамған топырақ, баланың түсіне енетін қасиетті мекен. Сол сағыныш ақыры бір күні қайсар шешімге бастады.
1956 жыл… Бұл жыл Ахметова Айсараның әулеті үшін ұмытылмас белес болып есте қалды. Қызыл империяның қатаң бақылауындағы шекарадан өте отырып, олар қасиетті қазақ даласына бет түзеді. Ол кезде көштің көрінісі – бір халықтың тағдырлы тарихының көшпелі суреті сияқты еді. Жүк артқан түйелердің қоңырауы күмбірлеп, бала-шағаның күлкісі мен аналардың үнсіз күрсінісі араласып, көш жолының әрбір қадамы жүректің дүрсіліндей сезілетін.
Ахметова Айсара сол кезде небәрі тоғыз жаста болатын. Балалықтың уайымсыз шағы бір сәтте артадағы жүкті сезінгендей, оның көзінде туған топыраққа жету үмітінің оты жанды. Жердің әр тасы, даланың әр самалы, көктің әр иісі оларды ата-баба аманаты күтіп тұрғандай алға жетеледі. Сол сапардың шаршауы да, қиындығы да, қуанышы да Айсараның бала жүрегіне мәңгілік таңба болып түсті.
Көшіп келген жер – қазақылықтың қаймағы бұзылмаған, салты мен дәстүрі сақталған ауыл. Мұнда адамдардың мінезі даладай дархан, көңілі көлдей кең еді. Көрші-қолаң бір-біріне сүйеніш, ауылдың тойы мен қуанышы ортақ, қазаны бірге қайнаған орта болатын. Осы топырақта Айсара апа өмірінің жаңа тарауын бастады.
Балалық шағы да, жастық қиялы да осы ауылдың төсінде көктеді. Тау мен тастың тарихы, жайлаудың самалы, қоңыр күздің салқыны мен жаздың жұпар иісі – бәрі де оның жанына терең із қалдырды. Ауыл өмірінің өз ырғағы, өз сәні, өз қызығы бар еді: қыздардың орамалын желбіреткен көкмайса көктем, бозбалалардың боз кілем үстінде көкпар тартқан дүбірлі күндері, түнгі отырыстардағы әже әңгімелері – мұның бәрі Айсараның өмірлік дүниетанымын қалыптастырды.
Осындай ортада өскен Айсара жастайынан еңбекке араласып, адалдық пен төзімділіктің дәнін бойына ерте екті. Ол кезде бала да, ересек те уақытты бос өткізбейтін, әркімнің қолында кетпен не қайла, өрісте қой немесе жылқы болатын. Жаздың аптабында шөп шауып, қыстың боранында мал іздеген күндер Айсараға ерте есеюді үйретті.
Адамды адам ететін де, елге қадірлі қылатын да – еңбек. Қазақ «еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей» деп бекер айтпаған. Айсара апаның өмір жолы – осы сөздің айқын дәлелі. Оның еңбекпен өрілген тағдырына зер салсақ, әрбір белесі төзімнің, табандылықтың, маңдай тердің өнегелі шежіресіндей.
Жастайынан ауылдың қара жұмысына араласып өскен Айсара апа үшін еңбек – өмірдің мәніне айналды. Ол кезде адамды сынаған уақыт та, заманның заңы да қатал еді. Бірақ ол ешқашан мойыған жоқ, «қолдан келмес іс жоқ» деген сеніммен әрбір күнін адал бейнетке арнады.
1964 жылы, небәрі он жеті жасында Айсара еңбек майданына алғаш қадам басты. Қақпаң Қайшы учаскесіндегі ағаш тілетін пилорамада матарис болып жұмысқа орналасты. Бұл оңай іс емес еді – ауыр техниканың ызыңы, үнемі шулап тұрған станоктар, тәуліктің ұзақ сағаттарына созылатын бейнет… Бірақ ол бұл жұмыстан қорықпады, қайта жігерін қайрады.
Таңғы салқынмен жұмыс басталып, кешкі күн еңкейгенше ағаштың иісі мен жұпары тынысты кернеп тұратын. Әрбір қырқылған тақтайда Айсара апаның маңдай тері, адал еңбегі, төзімді жүрегі бар еді. Жұмыс ауқымды, бірақ ұжымдағы ауызбіршілік, бір-біріне сүйенген адамдардың мейірімі ауырлықты жеңілдететін. Осы жылдар Ахметова Айсараның еңбекқор мінезін қалыптастырды, қиындыққа қайыспайтын қайсарлықты бойына дарытты.
1969 жылы Айсара апа Шәлкөде СПТУ-119 училищесіне түсіп, тракторист мамандығын игеріп шықты. Бұл шешім – оның өміріндегі жаңа белес. Ер-азаматтардың қолынан келетін ауыр техниканы меңгеру – ол кезде қыз-келіншектер үшін сирек таңдау болатын. Бірақ Айсара апа үшін бұл тағы бір сын еді, ал ол әр сынақты қайсарлықпен қарсы алатын.
1970 жылдан 1974 жылға дейін тракторшы болып еңбек етті. Таң сәріден тұрып дала төсіне шыққан кезде трактордың дүрсілі өмірдің өз ырғағындай естілетін. Жер жырту, егін егу, өнім жинау – бәрі де үлкен жауапкершілік, тынбайтын бейнет еді. Бірақ Айсара апа үшін сол еңбектің әр сәті қасиетті болатын, өйткені жерге салған әрбір дән – ертеңгі елдің несібесі, ұрпақтың ырысы еді.
1974 жылы Айсара апа Октябрьдың 40 жылдығы атындағы картоп совхозына ауысып, жанар-жағармай қоймасының меңгерушісі қызметін атқарды. Бұл – жауапкершілігі зор, ұқыптылықты, тәртіптілікті талап ететін жұмыс еді. Сол кезеңде совхоздың өндірістік жоспары, ауыл шаруашылығының дамуы осы қоймадан тікелей байланысты болатын. Айсара әр литр майдың, әр тамшы жанармайдың есеп-қисабына мұқият қарады.
1979 жылдан 1983 жылға дейін совхоздың гаражындағы қосалқы бөлшектер қоймасының меңгерушісі болды. Техниканың қысы-жазы тоқтаусыз жұмысын қамтамасыз ету – оңай шаруа емес, бұл жерде де оның табандылығы мен ұйымдастырушылық қабілеті айқын көрінді.
1983 жылы Айсара апа жаңа белеске көтерілді – картоп звеносының жетекшісі қызметіне тағайындалды. Бұл – ұжымдағы бедел мен сенімнің айғағы еді. Әр маусым сайын егістіктің басында жүріп, адамдарды ұйымдастырып, жоспарды орындап, өнімділікті арттыру үшін тынбай еңбек етті.
Көктемде егін салу, жазда баптау, күзде жинау – бірінен соң бірі келетін тоқтаусыз науқан. Сол жылдары Айсара апа жетекшілік еткен звено шаруашылық жоспарын артығымен орындап, ел ішінде абыройлы болды. Оның еңбекке деген шынайылығы, адамдармен тіл табысу қабілеті, адалдығы – ұжымға үлгі, жастарға өнеге еді.
1996 жылы Айсара Ахметова өз ісін бастауға бел буды. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы өзгерістерге икемделе отырып, “Айбек” шаруа қожалығын ашты. Бұл кәсіп тек өз әулетінің табыс табу үшін ғана емес, ауылдағы бірнеше отбасыға жұмыс берудің, адамдарға сүйеніш болудың жолы еді. Ауылдың тұрмысы мен тіршілігін жақсы білетін Айсара апа шаруашылықты ілгерілетіп, жердің өнімін молайтуға күш салды. Өзіне ғана емес, өзгеге де пайда әкелу – оның өмірлік ұстанымына айналды.
Айсара апаның еңбек жолы – қарапайымдылықтың, табандылықтың, елге қызмет етудің көрінісі. Ол еңбек еткен әр салада адалдығымен, жауапкершілігімен, еңбекқорлығымен көзге түсті. Трактордың рөліне отырған күннен бастап, қойма есебін жүргізген сәттерге дейін, звено жетекшісі ретінде ұжымға дем берген жылдарға дейін – әрбір белес оның төзімді мінезінің айғағы. Қазір артқа қараса, талай жолды артта қалдырғанын көреді. Сол жолдың әр қадамында маңдай тері, төгілген бейнеті, жеңілген қиындықтар мен жеткен жеңістер жатыр. Бүгінде өзі сүйген еңбегінің зейнетін көріп отыр.
Адам баласының тіршіліктегі ең асыл қазынасы – отбасы. «Отбасы – шағын мемлекет» дейді дана қазақ. Ал сол шағын мемлекеттің шеңберінде ғұмыр кешкен әрбір жанның тірегі, берекенің бастауы – ана. Айсара апаның өмір жолына қарасақ, ол тек еңбек майданында ғана емес, әулет алдында да қажыр-қайратын аямаған, аналық мейірімнің шырағын өшірмеген тұлға екенін көреміз.
Айсара апа 1963 жылы отбасын құрып, өмірлік серігін тапты. Екі жас қол ұстасып, тағдырдың қиындығы мен қуанышын бірге бөлісуге серттесті. Сол бір жылдары ауыл тіршілігі де, тұрмыс та жеңіл емес еді. Жаңа отаудың шаңырағын шайқалтпай, түтінін түзу ұшыру үшін жан аямай еңбек етті. Әр күнін ертеңгілік тіршілік қамымен бастап, кешкісін ошақ қасында, балаларының қасында аяқтайтын. Жары екеуі бір-біріне сүйеу, қиындықта тірек, қуанышта серік болды. Осы бір жарасымды татулық пен түсіністік шаңырақтың шырайын арттырды.
Айсара апаның ана ретіндегі ұлылығы оның сегіз бірдей баланы дүниеге әкеліп, өсіріп, қанаттандырғанында. Түн ұйқысын төрт бөліп, ұрпағының амандығы үшін жүгірген күндері де болды, өз несібесін балаларынан аямай, олардың жарқын болашағы үшін армансыз тер төккен сәттері де аз емес. Қазақы тәрбиенің қайнарынан нәр алған Айсара апа балаларына адалдықты, еңбексүйгіштікті, елжандылықты үйретті. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» дейді дана халқымыз. Бүгінде Айсара апаның тәлімі мен өнегесін көрген балалары елге сыйлы, өз орындарын тапқан, әрқайсысы өз шаңырағын көтеріп, абыройлы әулетке айналған.
Сегіз перзентті тәрбиелеп, олардың әрқайсысын адам қатарына қосқан еңбегі ескерусіз қалмады. Айсара апа «Алтын алқа» иегері атанып, елінің алғысына бөленді. Бұл марапат – аналық махаббаттың, төзім мен қайсарлықтың, балаға деген өлшеусіз мейірімнің лайықты бағасы. Қазақ үшін «Алтын алқа» – құрметтің биік шыңы, ананың ұрпақ алдындағы еңбегінің көрінісі. Айсара апа бұл атаққа тек баланы дүниеге әкелгені үшін ғана емес, оларды түгел өсіріп-жеткізіп, азамат етіп тәрбиелегені үшін ие болды.
Айсара апаның өмір жолына үңілсеңіз, оның ең үлкен байлығы – ұрпақтары, ең үлкен сыйы – елдің құрметі екенін түсінесіз. Кешегі ауыр жылдардың сынағын көтерген, бүгінгі бейбіт күннің игілігін көріп отырған Айсара апаның шаңырағы – еңбек пен мейірімнің, бірлік пен берекенің айнасы іспеттес. Ол – ұрпағына өнеге, келініне пана, немересіне мейірім шуағы болған абыз ана. Оның жүрегінің жылуы мен даналығы – ұрпақтан-ұрпаққа жалғасар ең асыл мұра.
Айсара Ахметованың өмір жолы – маңдай термен жазылған тағдыр кітабы, төзім мен қайсарлықтың, мейірім мен парасаттың шынайы көрінісі. Балалық шағын жат топырақта өткізсе де, атамекенге оралған соң туған жердің топырағына тамырын терең жайып, өмірін адал еңбекке арнады. Еңбекпен ысылып, маңдай терімен абырой тапқан, сегіз бірдей перзентті өсіріп, елге азамат етіп қосқан алтын құрсақты абыз ананың ғұмыры – қазақ әйелінің қайсар болмысының, мейірімге толы жүрегінің айнасы. Бүгінде сексеннің сеңгіріне жақындаған Айсара апа – артына өшпес із қалдырған, ұрпағына өнеге, еліне мақтаныш болып келе жатқан асыл жан.
«ХАНТӘҢІРІ»