Мемлекет басшысы Қазақстан халқына Жолдауында азаматтардың құқықтары мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы басымдықтарды айқындады, уәкілетті органдарға жеке адамға, меншікке және басқа да ауыр қылмыстарға қарсы қылмыстар үшін жазаны қатаңдату туралы мәселені қарауды тапсырды.

Осы тапсырманы іске асыру барысында 2019 жылғы 27 желтоқсанда «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу заңнамасын жетілдіру және жеке адамның құқықтарын қорғауды күшейту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң (бұдан әрі — Заң) қабылданды.

30-дан астам бап санкциялары күшейтілді, жаңа саралау белгілері енгізілді, сондай-ақ жекелеген қылмыстық құқық бұзушылықтар қылмыстандырылды.

2020 жылдан бастап заңмен бірқатар қылмыстар, соның ішінде зорлау, педофилия, әйелдерге қарсы тұрмыстық зорлық-зомбылық және басқа да жеке тұлғаға қарсы ауыр қылмыстар, мал ұрлығы үшін жаза күшейтілді.

Жыныстық зорлық-зомбылық және тұрмыстағы зорлық-зомбылық үшін жауапкершілік

Зорлау және жыныстық сипаттағы күш қолдану әрекеттері үшін 5 жылдан 8 жылға дейін бас бостандығынан айыру түріндегі жаза көзделген. Зорлаған тұлға жәбірленушімен татуласып, жауапкершіліктен кете алмайды, себебі ауыр әрекеттер бойынша татуласуға тыйым салынады. Қазақстанда 2019 жылы зорлау бойынша қылмыстық істердің жартысынан астамы тараптардың татуласуына байланысты тоқтатылғанын атап өту қажет.

Ауырлататын мән-жайлар кезінде осы қылмыстарды жасағаны үшін жазалар қатаңдатылды:

— адам қызметтік міндеттерін орындау кезінде, тұлғалар тобымен, адам өлтіру қаупімен 9-дан 12 жылға дейін бас бостандығынан айыру қарастырылған.;

-жас балаларды зорлау және жыныстық сипаттағы күш қолдану әрекеттері үшін 20 жылға бас бостандығынан айыру немесе өмір бойы бас бостандығынан айыру көзделген;

-кәмелетке толмағандардың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмысты жасырған адамдарға 6 жылға дейін бас бостандығынан айыру қаупі бар.

Сонымен қатар, отбасында зорлық-зомбылыққа ұшыраған азаматтарды қорғауға бағытталған өзгерістер енгізілді.

Бір-қатар қылмыстар, соның ішінде жүйелі түрде ұрып-соғу үшін жаза қатаңдатылды. Тәуелді адамның бірнеше рет ұрып-соғу (материалдық немесе өзге де себептер бойынша) ауыр қылмыс болып табылады. Азаптау 4 жылдан 7 жылға дейін бас бостандығынан айыруды көздейді.

Мас күйінде көлік құралын басқарғаны үшін жауапкершілік

Көлік құралдарын алкогольдік, есірткілік және (немесе) уытқұмарлық масаң күйде жүргізуші адамдардың жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзғаны үшін жаза күшейтілді (ҚК 345-1-бап).

Егер жүргізуші мас күйінде жол-көлік оқиғасын жасаған жағдайда, онда оның басқа қатысушылары ауырлығы орташа жарақат алған жағдайда, ол 1000 АЕК–ке дейінгі мөлшерде айыппұл төлейді — 2 651 000 теңге, немесе қоғамдық жұмыстарға тартылады, немесе бір жылға бас бостандығынан айырылуы мүмкін.

3000 АЕК-ке дейін — 7 953 000 теңге айыппұл немесе 1200 сағатқа дейін қоғамдық жұмыстарға тарту немесе 3 жылға дейін бас бостандығынан айыру мас болған ЖКО-ға кінәлі болып табылады, онда басқа қатысушылар денсаулыққа ауыр зиян келтірген жарақат алған кезде.

Мұндай ЖКО-да адам қаза тапқан жағдайда, кінәлі адам 7 жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін, ал егер 2 және одан да көп адам қаза тапқан жағдайда, мас жүргізуші 10 жылға бас бостандығынан айырылуы мүмкін.

Жүргізуші құқығынан айырылған бола тұра, алкогольден мас күйінде рульді қайталап отырғандарға аса ауыр жаза қолданылады (ҚК 346-бабы). Бұл үшін 5000 АЕК-ке дейінгі айыппұл — 13 255 000 теңге немесе 1200 сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстар, немесе 5 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру қарастырылған.

Осыған ұқсас бұзушылық, егер бұл ретте бөтен мүлік бүлінген немесе айналасындағылардың денсаулығына жеңіл зиян келтірілген ЖКО орын алса, 4-тен 6 жылға дейін бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны көздейді. Денсаулыққа орташа ауырлықтағы зиян келтірілген жағдайда мас жүргізуші 5 жылдан 7 жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін. Егер ауыр зиян келтірілсе, онда қамау мерзімі 6 жылдан 8 жылға дейін бас бостандығынан айыруы мүмкін.

Егер бұрын жүргізуші құқығынан айырылған мас жүргізуші жасаған ЖКО салдарынан адам қаза болса, онда бұл 7-ден 9-ға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға әкеп соғады, ал егер 2 және одан да көп адам қаза болса, 8-ден 10-ға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға әкеп соғады.

Мал ұрлығы бойынша мақала жеке бөлінді

Мәселен, егер бұрын мал ұрлығы ҚК 188-бабымен қамтылған болса, қазір мал ұрлығы ұғымы Қылмыстық кодекстің жеке бабына бөлінген (ҚК 188-1-бабы).

Мақала 4 бөліктен тұрады, онда саралау белгілері көрсетілген:

-2-бөлім мал ұрлығын қарастырады:

1) адамдар тобының алдын ала сөз байласуымен;

2) ірі мөлшерде;

— 3-бөлім жасалған мал ұрлығы:

1) бірнеше рет;

2) аулаға тұрғын үй-жай, кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер, мал ауласы, загон еніп;

— 4-бөлім жасалған мал ұрлығы:

1) қылмыстық топ;

2) аса ірі мөлшерде.

Бірінші бөлік бойынша бас бостандығынан айыру түріндегі жаза мерзімі мүлкі тәркіленіп, 5 жылдан аспайды.

Жазаның ең көп мерзімі мүлкін тәркілеумен 7 жылдан 12 жылға дейін бас бостандығынан айыруды құрайды (қылмыстық топ немесе аса ірі мөлшерде мал ұрлығын жасаған кезде).

Заңмен Қылмыстық кодекске 3 жылға дейінгі бас бостандығынан айыруды көздейтін «Есірткі, психотроптық заттарды немесе сол тектестерді, прекурсорларды насихаттау немесе заңсыз жарнамалау» (ҚК-нің 299-1-бабы) жаңа нормасы енгізілді.

Бұл ретте есірткі, психотроптық заттарды, сол тектестер мен прекурсорларды насихаттау деп оларды ұсыну нысаны мен тәсіліне қарамастан, оларды әзірлеу, дайындау және пайдалану тәсілдері, әдістері туралы, олардың жекелеген түрлерін пайдаланудың артықшылықтары мен пайдасы туралы, олардың заңсыз айналымына оң немесе шыдамды көзқарасын қалыптастыруға немесе осы мақсатта өзге де іс-әрекеттер жасауға бағытталған кез келген мәліметтерді тарату түсініледі.

Есірткі құралдарын, психотроптық заттар мен прекурсорларды заңсыз жарнамалау деп оларды сатып алу орындары немесе тәсілдері, сапасы, бағасы және олардың өзге де қасиеттері туралы ақпаратты тарату деп түсіну қажет.

Адамдар тобымен, немесе бірнеше рет, сондай-ақ білім беру ұйымдарында немесе адамдар көп жиналатын объектілерде қылмыс жасауы, не бұқаралық ақпарат құралдарын немесе электрондық ақпараттық ресурстарды пайдалана отырып, сол сияқты қызмет бабын пайдалану, — 3 жылдан 6 жылға дейін түрмеге қамауға әкеп соғады.

Райымбек аудандық прокуратурасы